در عموم مدل های رایج طراحی شبکه حمل و نقل، تابع هدف از جنس کمینه سازی مجموع هزینه های جابه جایی در کل محدوده مطالعه است. در این مدل ها، عمدتاً سفرها سطح اهمیت یکسانی دارند و میان مناطق فقیر و غنی (مقصود، فقر و غنا به لحاظ سطح بهره مندی از شبکه و قابلیت دسترسی از طریق آن است) تفاوتی نیست.
در دهه اخیر، از یک سو با پررنگ تر شدن نقش ملاحظات انسانی و اخلاقی در زمینه های مطالعات مهندسی حمل و نقل، معیارهای «عدالت اجتماعی» به عنوان دغدغه ای جدید به مسائل این حوزه و مدل سازی های مترتب بر آنها وارد شده اند، و از سوی دیگر، پس از مطرح شدن مفاهیم توسعه متوازن و آمایش سرزمین، ضرورت آماده سازی زیرساخت های حمل و نقلی برای پاسخگویی به الزامات توسعه متوازن بیشتر احساس شده است.
بنابراین، به عنوان یک زمینه تحقیقاتی نوگرا و اثرگذار، پیشنهاد می کنم تحقیقی در سطح پایان نامه دکتری به همین منظور تعریف گردد. دانشجویان ساعی مقطع کارشناسی ارشد نیز می توانند این مسأله را با ساده سازی هایی حل کنند.
موضوع تحقیق پیشنهادی، «طراحی شبکه حمل و نقل ملی با ملاحظه ضرورت های توسعه اقتصادی چندمرکزی» است.
لازم است یادآوری نمایم که توسعه چندمرکزی (Polycentric Development or Polycentrism) مفهومی است که در دو دهه اخیر به ادبیات برنامه ریزی اقتصادی و اجتماعی کشورها و به ویژه اتحادیه اروپا وارد شده و به زبان ساده، هدفش تمرکززدایی از فعالیت های اقتصادی و اجتماعی در همه عرصه های مورد نیاز جمعیت ساکن (شامل تولید صنعتی و کشاورزی، آموزش، بهداشت و …) است. متأسفانه در ایران (و البته در بسیاری از کشورهای جهان) به دلیل تمرکز فراوان فعالیت های اقتصادی و اجتماعی در تعداد محدودی از نقاط قابل سکونت سرزمین، مشکلات فراوانی در گذر زمان پدید آمده که یقیناً مخاطبان با آنها آشنایی دارند.
ایده این تحقیق، این است که برای کمک به تحقق توسعه اقتصادی چندمرکزی در مقیاس یک کشور (مثلا ایران)، لازم است شبکه حمل و نقل ملی نیز با اهداف و محدودیت هایی تازه تر تنظیم شود. برای مثال، می توان در مقیاس کشور ایران، فرض نمود که در یک افق مد نظر در آینده (۱۵ سال بعد) علاوه بر تهران، ۱۰ مرکز جدید عمده به عنوان پایتخت های محلی وجود خواهد داشت. از منظر فرمولاسیون یک مسأله طراحی شبکه، در چنین حالتی می توان برای دسترسی شهرستان همسایه یک مرکز مثل شیراز به شهر شیراز، وزن اهمیت بیشتری نسبت به دسترسی همان شهرستان به شهر تهران یا تبریز قائل بود. به علاوه، همواره هدف توسعه اقتصادی و اجتماعی با دغدغه های عدالت اجتماعی ملازمت و همراهی داشته است. به همین دلیل، قطعا لازم است در مدل طراحی شبکه پیشنهادی، تمهیدات خاصی برای راندن نتایج طراحی به سمت وضعیت عادلانه تر فرض شود.
اگر بخواهیم از نظرگاه عدالت اجتماعی شیوه های مرسوم و سنتی طراحی شبکه حمل و نقل را نقد کنیم، در خواهیم یافت که این شیوه ها تمرکز زیادی بر گسترش زیرساخت های حمل و نقل در اطراف شهرهای بزرگ دارند و اتفاقا یکی از دلایل عقب ماندگی و محرومیت اقتصادی – اجتماعی مناطق محروم، همین محروم ماندنشان از زیرساخت ها (اعم از صنایع اشتغال زا، امکانات حمل و نقل و …) است.
امیدوارم با خواندن آنچه که نوشتم، قانع شده باشید که نتایج مدل طراحی شبکه با گنجاندن این ملاحظات تفاوتی اساسی با نتایج مدل های مرسوم خواهند داشت.
برای شروع این تحقیق، داوطلبان می توانند با کلیدواژه های زیر در اینترنت تفحصی نمایند و مطالب اولیه ای گردآورند:
– توسعه متوازن (Balanced Development)
– توسعه پایدار (Sustainable Development)
– عدالت اجتماعی (Social Equity یا Social Justice)
– طراحی شبکه حمل و نقل (Transportation Network Design یا Transportation Network Planning)
– شبکه حمل و نقل ملی یا بین شهری (National or Interurban Transportation Network)
– برنامه ریزی منطقه ای (Regional Planning)
– توسعه چندمرکزی (Polycentric Development or Polycentrism)
داوطلبانی که مایل به هم فکری و پژوهش مشترک در این زمینه هستند، لطفا از یکی از شیوه های زیر درخواست خود را اعلام نمایند:
- ارسال پیامک به شماره همراه ۷۲۲۳-۵۰۱-۰۹۱۲
- ارسال ایمیل به sobhaan {at} gmail.com
- ارسال درخواست از طریق فرم تماس با من