متن گفتگوی من با فصلنامه ندای حمل و نقل ریلی که در فروردین ماه ۱۴۰۰ (شماره۴۹) در آن نشریه منتشر شده است.
چهارعامل منابع مالی، نیروی انســانی، فناوری و اختیارات وســیع، توامان نقش مهمی در پیشــرفت صنعت ریلی کشــور دارند. در حال حاضر فناوری به‌ویژه تولید اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارهای مختلف، از عواملی است که در کشورهای مختلف جهان روی آن تأکید فراوانی شده است و با استفاده از آنها میتوان بهره‌وری را در صنعت حمل و نقل به ویژه حمل و نقل ریلی افزایش داد. برای واکاوی بیشتر عوامل موثر در پیشرفت صنعت ریلی با دکتر سبحان نظری، مدیرعامل شرکت ترکیب حمل و نقل به گفت‌وگو نشستیم:
افزایش ایمنی در حمل و نقل ریلی در گرو آموزش نیروی انسانی است. تا چه اندازه به عامل انسانی برای مدیریت پیشگیری از حوادث ریلی توجه می‌شود؟
این نکته درستی است که آموزش نیروی انسانی در افزایش ایمنی در حمل و نقل ریلی مؤثر است، اما باید توجه داشت یکی از مسائلی که منجر به افزایش ایمنی رویکرد فناوری محور در صنایع ریلی است. بنابراین لازم است اقدامات و تلا ش‌ها در جهت ارتقای فناروی به سمتی حرکت کند که دخالت نیروی انسانی در سطوح مختلف به پایین‌ترین میزان ممکن برسد و محدود به نقش نظارت بالادستی باشد. با کاهش دخالت نیروی انسانی در امور عملیاتی، شاهد افزایش ایمنی به میزان چشم‌گیری خواهیم بود. پس از موضوع سطح تکنولوژی، موضوع آموزش نیروی انسانی است که به صورت پیوسته باید انجام گیرد و رویه‌های مختلف کاری به روز در هر شغل متناسب با جایگاه آن به نیروی انسانی آموزش داده شود.
چه عواملی در بهره‌وری صحیح از نیروی انسانی می‌تواند موثر باشد؟
عوامــل متعــددی در افزایــش بهــرهوری نیروی انسانی مؤثر است. یکی از این عوامل، آموزش مرتبط با شغل تخصصی نیروی انسانی در بخش و جایگاه مربوطه می‌باشــد. آموزش باید به صورت مستمر و متناسب برای نیروی انسانی انجام شود و نباید قطع شود. کشورهای پیشرفته در آموزش سرآمد هستند و هر ساله درصدی از بودجه شرکت یا سازمان خود را به آن اختصاص می‌دهند. علاوه بر آموزش، نقش رهبری در مدیران و شناخت مشکلات نیروی انسانی و همین‌طور نظام‌های انگیزشی متناسب با آن در راستای افزایش بهر ه‌وری و سوددهی در شرکت‌ها و سازمان‌ها اهمیت دارد.
چه عواملی در بروز خطای انسانی در صنعت ریلی کشور نقش دارند و چه راهکارهایی برای رفع آن وجود دارد؟
عوامــل بســیاری در ایــن موضــوع نقــش ایفــا می‌کنند که از جمله آنها میتوان به سطح تکنولوژی و دخالــت مســتقیم نیروی انســانی در امور اشــاره نمود. این مســئله بــا اقداماتی در راســتای کاهش دخالت مســتقیم نیروی انســانی در امور و افزایش ســطح فناوری به میزان زیادی کاهش پیدا خواهد کــرد. یکــی دیگر از ایــن پارامترها موضــوع نظارت مستمر بر نیروی انسانی می‌باشد. با نظارت مستمر و پایش دوره‌ای و در صورت نیاز، آموزش متناسب، به خصوص با توجه به شرایط شغلی نیروی انسانی و در بخشی که مستعد بروز خطا می‌باشد میتوان از بروز خطا جلوگیری نمود.
از عواملــی دیگــری کــه کارفرمایــان و مدیــران بایــد بدان توجه کنند، تا حدودی توجه به مســائل اجتماعی و خانوادگی نیروی انسانی و مطلع بودن از مشکالت آنها و ایفای نقش رهبری توسط مدیران مربوطــه اســت کــه در بلندمدت منجر بــه کاهش خطاهای نیروی انسانی خواهد شد.
آیا در بخش ریلی کشور ما نیروی انسانی متخصص آموزش دیده در بخش‌های فنی و تخصصی بخش خصوصی به کار گرفته شده است؟
در ســالیان اخیــر تا حدودی ایــن موضوع مورد توجه قرار گرفته است. با تأسیس دانشکده تخصصی مهندسی راهآهن در دانشگاه علم و صنعت در سال ۷۶ و ورود تدریجی فارغ التحصیلان این دانشکده بــه بخش دولتــی و خصوصی صنعت ریلی، عرصه برای فارغ‌التحصیلان این رشته تخصصی فراهم‌تر شده اســت تا به اتکای آموخته‌های خود تحولاتی را در صنعــت ایجاد کنند کــه در برخی موارد به این افراد میدان داده شده است و در برخی موارد خیر. دانشگاه‌ها و دانشکدههای تخصصی باید به نحوی عمل کنند که از مشکالت صنعت آگاهی پیدا کنند و چه بســا تقاضــای صنعت ریلی در دهــه آینده را پیش‌بینــی نموده و به راه‌آهــن و بخش خصوصی راهنمایی و کمک مؤثرتری نمایند. تشویق نیروهای متخصص به کارآفرینی و حمایت از استارتاپ‌ها در صنعت ریلی نیز از جمله موضوعاتی اســت که باید بدان توجه بیشتری معطوف گردد. با افزایش تعامل دوسویه با مراکز علمی میتوان راه را برای پیشرفت این عامل استراتژیک فراهم نمود.
رویکرد بخش خصوصــی در به کارگیری نیروی انسانی متخصص را چگونه ارزیابی میکنید؟
بخش خصوصی و یا کســب و کارهای خصوصی در واقع به دنبال کسب سود و افزایش آن هستند. در همین راستا نیروی انسانی متخصص به این مهم، کمک شایانی خواهد نمود و منجر به کسب سود و بهره‌وری خواهد شــد و این مطلوب هر کسب و کار بخش خصوصی واقعی اســت. بنابراین باید زمینه را بــرای آموزش علمی و کاربردی نیروهای انســانی در کشــور پدیــد آورد تا نیروهای زبــده وارد بازار کار شوند و خود شرکت‌ها برای به کارگیری نیروی انسانی متخصص درخواست نمایند. قطعا با انجام این کار آمار بیکاری در کشور پایین آمده و آموزش نیز، رنگ و بــوی واقعی خواهد گرفت. البته ناگفته نماند در این راستا شرکتهای خصوصی نیز باید اقداماتی در به کارگیری این نیروها انجام دهند، در این زمان حتی الامکان لازم اســت تا انجمن‌هــای صنفی زمینه را برای معرفی و اســتفاده از ظرفیت نیروهای انسانی متخصص به‌وجود آورند. ضمن اینکه انجمن‌های صنفــی می‌توانند بــا همکاری بخــش خصوصی و
دانشگاه‌ها پیش از فارغ التحصیلی دانشجویان این نیروها را با صنعت درگیر نموده و آموزشهای لازم را به آنها بدهند.
رویکردهای ساختار دولتی و خصوصی در جذب حداکثری نیروی انسانی متخصص چگونه است؟
این ارتباط کاملا دوسویه است. از آن‌جایی که فعالیت بخــش خصوصی و راهآهن به یکدیگر وابسته است به کارگیری نیروی متخصص در شرکت خصوصی در صورتی که بخش دولتی (راهآهن) از آن بی بهره بماند، منجر به پیشرفت یک طرفه می‌گردد و از همه فرصتهای رشــد بهره‌وری در صنعت به خوبی اســتفاده نمی‌شــود. اما در صورتی که هر دو طرف به خصوص شرکت راهآهن به عنوان حاکمیت از ظرفیت‌های کارشناسان متخصص استفاده نمایند اثرات آن مشــهود خواهد بــود. اگر قصد داریم این صنعــت را تقویــت کنیــم لازم اســت تا شایســته ســالاری و اســتفاده از ظرفیــت جوانان متخصص سرلوحه برنامه‌ریزی‌های آینده باشد. نیروی انسانی متخصــص در کشــور در حوزه‌هــای مختلف وجود دارد و شایسته سالاری در انتخاب‌های سازمان‌های دولتــی و خصوصی اهمیت دارد. با ایجاد انگیزه و آموزش، نیروی انســانی متخصص بالنده خواهد شــد و با پیشــروی این موضوع در ســطح کشور و اجرای واقعی شایسته ســالاری، شاکله شرکت‌ها و ســازمان‌ها، تخصصی می‌ماند. حاصــل اعتماد به جوانــان متخصص در حمل و نقل ریلی خودکفایی در بسیاری از قطعات ریلی، بازسازی‌های گسترده در لکوموتیوها و واگن‌ها بوده است و حتی بنا به اخبار اخیر جوانان جهاد دانشــگاهی قطــار مترو را نیز به تولید داخل رسانده‌اند.
بــرای جذب نیروی انســانی متخصص و ماهر بخش خصوصــی و راهآهن نیازمند چه اقداماتی است ؟
مســئله اول، اراده و خواســت واقعــی مدیــران ارشــد در به کارگیری جوانان متخصص است. تا این اراده بدون تعارف وجود نداشــته باشــد، این جذب شکل نمیگیرد. یکی از اقدامات مهمی که در جذب نیروی زبده اثر دارد، ارتباط مؤثر و دو طرفه با مراکز علمی از جمله دانشگاه‌ها و دانشکدههای تخصصی اســت. نکته‌ای که معمــولا به آن توجه نمی‌شــود این اســت کــه به عنــوان مثال دانشــجویی فعال، قصــد کار روی موضوع پایاننامــه دارد اما راهآهن و یــا حتی شــرکت‌های خصوصی بــا بی‌توجهی و یا دیوانســالاری، عرصه را بر دانشــجو می‌بندند. حال نکته‌ای که حائز اهمیت اســت این است که همین جوانان و دانشجویان در آیندهای نه چندان دور،در همین صنعت به کار گرفته خواهند شــد و اگر این موضــوع را در مقیاس بزرگ بررســی کنیم میتوان نتیجــه گرفت که بــا کم توجهــی و کم لطفی، همین نیروهــا ناکارآمد خواهند شــد و در نهایت وارد این صنعت چــه بخش خصوصی و چــه بخش دولتی شــده و نمی‌توان از اندازه‌ای که آن فرد پتانســیل داشته است استفاده نمود.
آیا برای آموزش نیروی انسانی متخصص، نیازمند تجربیات کارشناسان خارجی هستیم؟
در هــر موضوعی لازم اســت، تجربیات ســطوح بالاتــر، چه تجربیــات داخلی و چه خارج از کشــور اســتفاده کنیم. در آموزش نیروی انســانی نیز چنین اســت، در ابتدا باید ببینیم در هر کشــوری آموزش به چه صورت است و بازخورد و نتایج آن چه بوده اســت و پس از مطالعات تطبیقی مطابق با شرایط موجود نسخه‌ای مطابق با کشور خودمان پیاده‌سازی کنیم. متأسفانه باید بگویم جایگاه آموزش در کشور مــا، هنوز به اندازه کافی مشــخص نیســت و به آن کم توجهــی می‌شــود بــه گونه‌ای کــه از بســیاری از ظرفیت‌های داخلی برای این موضوع هنوز استفاده نشــده اســت. ضمنــا بدیهی اســت که اســتفاده از ظرفیت داخل نسبت به فرصتهای خارجی برتری دارد.
نقش و جایگاه جوانان متخصص در توسعه صنعت ریلی کشور را چگونه ارزیابی میکنید ؟
در حال حاضر این نقش به ایده‌آل خود نرسیده است. مقام معظم رهبری نیز بارها روی جایگاه جوانان تأکیدات فراوانی داشته‌اند و آنها را میدان‌داران گام دوم انقلاب خطاب نموده‌اند و این نگرش، اهمیت حضــور جوانــان متخصــص را در صنایــع مختلف از جملــه صنعت حمل و نقل ریلــی بیش از پیش مشــخص می‌کند. توســعه صنعت ریلــی از بخش ســتادی تــا عملیاتی و به خصوص بخش ســاخت ناوگان و قطعات نیازمند جوانان متخصص اســت. بــا افزایــش بکارگیری ایــن جوانــان در نقاط ضعف صنعت، چالش‌های صنعت ریلی با ســرعت خوبی حل خواهد شد.
آیا شرکتهای ریلی در جذب نخبگان دانشگاهی موفق عمل کرده‌اند یا خیر؟ اگر موفق نبوده‌اند شما چه دلایلی برای این موضوع میبینید ؟
در گذشتهای نه چندان دور پاسخ این سؤال خیر بود. اما در ســالیان اخیر هر ســاله شــاهد پررنگ‌تر شدن جذب نخبگان دانشگاهی در شرکتهای ریلی هســتیم. با ورود ایــن نخبگان و عملکرد مثبتی که از خود نشــان می‌دهند، شاهد بروز چرخه مثبت و افزایــش بکارگیری نخبگان هســتیم، لیکن هنوز با ایده‌آل فاصله زیــادی داریم. لزوم توجه به حضور نخبــگان در کنار افراد بــا تجربه باالا در صنعت ریلی منجــر به جهش در پیشــرفت صنعت حمل و نقل ریلی خواهد شد.